Mensen zijn verschillend, maar één ding hebben we gemeen: we zijn op zoek naar geluk. Massaal omarmen we manieren om nóg meer van het leven te kunnen genieten. Daarvoor is dan ook van alles voor handen. Lekker eten en drinken, verre vakanties, relaxcursussen en apparaten die het leven zo aangenaam mogelijk maken. Genot is niet alleen fijn; het is ook nog eens booming business.
Op zich is er niets vreemds aan de hand met onze genotzuchtige maatschappij. Volgens de Amerikaanse hoogleraar neurowetenschappen David J. Linden is het allemaal verklaarbaar aan de hand van de manier waarop ons brein werkt. Genot heeft volgens de hoogleraar een belangrijke functie, namelijk de wil om te overleven. Telkens als we eten, drinken of vrijen maken onze hersenen de neurotransmitter dopamine aan. Daardoor worden er hersengebieden geactiveerd die bekend staan als het ‘genotscentrum’. En dat beloont ons dan weer met een prettig en voldaan gevoel.
Addertjes
Helaas blijkt die euforie slechts van korte duur. Onderzoek wijst namelijk ook uit dat het genot bij de eerste hap uit een krentenbol het grootst is. Daarna neemt dit gevoel bij elke hap af. Totdat er uiteindelijk bij krentenbol nummer tien geen enkel genot meer te bespeuren is, maar alleen nog tegenzin. Bij genot zitten er dus nogal wat addertjes onder het gras. Enerzijds stelt het ons in staat te overleven, anderzijds kan ons brein gemakkelijk bedrogen worden en in de war gebracht. Zoals dat ook gebeurt bij een verslaving. In dat geval ben je verder van huis. Dan wordt het leven gedomineerd door een excessieve honger naar kortstondige momenten van genot, terwijl die momenten – eenmaal bereikt – steeds minder verzadiging opleveren. In zulke situaties schiet de functie van genot compleet zijn doel voorbij. In het boek ‘Genot als kompas’ gaat Linden op al deze facetten uitgebreid in.
E-nummers
Dit om de tuin leiden van het menselijk brein brengt veel geld in het laatje. Wie een willekeurig warenhuis binnenstapt, loopt de kans langzaam maar zeker te worden ingepakt door een droomwereld van zalige geuren, zachte muziek en overweldigende luxe. Kopen lijkt dan haast wel een logisch gevolg. Ook ons gevoel van verzadiging is gemakkelijk te manipuleren. Steeds meer fabrikanten voegen aan hun producten de smaakversterker E621 toe, ook wel bekend als MSG of natriumglutamaat. Volgens het boekje ‘E-nummers, wat zit er in uw eten?’ van Corinne Couget is dit een stof die elk handje chips naar méér doet smaken. Op die manier krijgen mensen steeds meer lege calorieën binnen, terwijl het natuurlijke gevoel van verzadiging achterwege blijft. Het gevolg is een steeds slechter gevoede bevolking.
Genieten is fijn. Op zich niks mis mee. Maar net zoals elektriciteit en magnetisme twee polen hebben, kent dit verhaal ook twee tegengestelde kanten. Dit was wat Mahatma Ghandi trachtte duidelijk te maken toen hij zijn kleinzoon Arun voor zijn dood de talisman aanreikte met daarop de Zeven Dodelijke Sociale Zonden. Alle dingen die we voor goed laten doorgaan, kunnen ook noodlottig uitwerken wanneer ze niet door een tegengestelde pool in evenwicht worden gehouden.
De genotzuchtige zoon
In Lucas 15:11-32 worden de gevolgen van een genotzuchtig leven geïllustreerd aan de hand van de gelijkenis van de verloren zoon. De jongste zoon op een boerderij verlangde er naar om de wijde wereld te ontdekken. Zijn vader gaf hem een flinke zak geld mee en zwaaide hem uit. Toen het geld op was, kwam er een eind aan al die avonden plezier. De jongen realiseerde zich te laat dat het genot dat hij had nagejaagd, hem straatarm had gemaakt. En nu zat hij dan met de gebakken peren. Het enige wat hem nog te doen stond, was beschaamd naar zijn vader teruggaan. Daar werd hij tot zijn verbazing met open armen ontvangen. Zijn vader wist dat zijn zoon het nodig had om bepaalde lessen zelf ter harte te mogen nemen, dat keuzes gevolgen hebben.
Verkeerd genot
Zo worden ook wij dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van verkeerd genot. Al jaren is de leus ‘Geniet, maar drink met mate’ een bekende waarschuwing. Op sigarettenpakjes staat: ‘Roken is dodelijk’. En in enkele Europese landen werd de automobilist de afgelopen jaren geconfronteerd met schokkende billboards, die hem wezen op de mogelijke gevolgen van te hard rijden. Daden die prettige gevolgen voor onszelf hebben, kunnen voor een ander ronduit schadelijk uitwerken. Waar er één binnen rookt, rookt een ander mee. Waar de één met een flinke slok op achter het stuur kruipt, lopen anderen gevaar. En waar de één overspel pleegt, lijdt de rest van het gezin. Sommige religies en stromingen proberen dit op te lossen door het verlangen en begeren uit te schakelen. Onder meer in het boeddhisme geldt het nirvana als de hoogst haalbare geestelijke staat. Dit is een toestand waarin aan elke begeerte, aversie en verwarring een einde gekomen is. Ook in kloosters vinden we zoiets terug in de vorm van geloften van kuisheid en van armoede. De gedachte is: genot brengt je niet dichterbij, maar verder van God.
Geniet van het goede
Nu is het geweten inderdaad een door God gegeven instrument, dat onze beweegredenen innerlijk toetst. Echter niet altijd heeft ons geweten het bij het rechte eind, omdat er ook nog wel eens misplaatste schuldgevoelens of oude overtuigingen op kunnen spelen.
En daarbij: wat is het, waar we graag van genieten? Goede dingen, zoals mooie muziek, de prachtige natuur of het gezelschap van prettige mensen. En kwade dingen, zoals het onderuithalen van een ander, roddel of gestolen goederen. We kunnen alles voor onszelf opeisen en niets goed genoeg vinden, maar we kunnen ook genieten van genoeg.
Maar misschien is dat juist wel wat Ghandi probeerde duidelijk te maken: alles in de mens heeft een evenwicht nodig om compleet te kunnen zijn. Wie zich verliest in blinde genotzucht, zal mogelijk eindigen als de verloren zoon. Maar wie doorschiet naar de andere kant, stelt zichzelf bloot aan een strenge innerlijke criticus die elke levensvreugde doet verbleken.
Kelly van Nimwegen-Keasberry
kellyvannimwegen@maandbladreveil.nl
