ER IS MEER DAN ALLEEN WERKEN EN GELD VERDIENEN
“Wat is de impact van het geloof op het dagelijkse leven?” Een vraag die ook alles te maken met het bedrijfsleven. Voor prof. Kees van der Kooi is en blijft het “een uitdaging om geloof met economie te verbinden.”
Hoe verhouden theologie en samenlevingsvragen zich tot elkaar? Met dit onderwerp was Kees van der Kooi al bezig in de tijd dat hij hoogleraar Systematische Theologie was aan de VU te Amsterdam. Ook na zijn emeritaat blijven thema’s op het grensvlak van theologie en economie hem boeien. Zo werd hij drie jaar geleden docent aan de Erasmus School of Accounting & Assurance in Rotterdam. Van der Kooi werkt er nauw samen met collega-theoloog Paul van Geest (hoogleraar Theologie en Economisch denken aan de Erasmus School of Philosophy). “Onze samenwerking heeft al geresulteerd in het boekje Agapè in Bedrijf. In deze uitgave gaan we in op de vraag hoe werkgever en medewerkers menswaardig met elkaar kunnen omgaan. We hebben het mede geschreven naar aanleiding van een aantal bedrijfsbezoeken.” Alsof hij de vraag had verwacht: “Nee, wij komen die bedrijven niet binnen met een boodschap. Het is ook niet mijn bedoeling om als theoloog allerlei hoog verheven idealen in te brengen. We laten niet zien hoe het allemaal móet, maar willen gesprekspartners zijn voor bedrijven.” Een tweede uitgave is inmiddels in de maak.
Wat is eigendom?
Van der Kooi noemt het begrip eigendom een gelaagd begrip. Hij verwijst naar Psalm 24. Het eerste vers vertelt dat de aarde en al wat daar leeft, eigendom is van de Heer. “Dit kun je doortrekken naar onze tijd. Neem als voorbeeld de HEMA maar eens. Van wie is dit concern? Van een ondernemer, de aandeelhouders, de klant, het personeel of van belanghebbenden? Voor veel Nederlanders is de HEMA bijna een soort cultureel erfgoed en als deze onderneming wordt uitgekleed, trekken veel mensen zich dit aan. De HEMA is van ons allemaal…”
Wat is je motivatie?
Het belang van motivatie en drijfveren is een ander punt waarop Van der Kooi graag de nadruk legt. “Waarom doen ondernemers het zoals ze het doen? Wat is het verhaal achter hun activiteiten? Een bakker kan flink rijk worden van zijn onderneming. Maar werkt hij alleen voor het geld of heeft hij ook liefde voor zijn bakkerij? Natuurlijk moet een bedrijf winst opleveren, maar niet alleen in financieel opzicht. Ook werknemers en de samenleving moeten iets hebben aan jouw bedrijfsactiviteiten. De belangstelling voor die gedachte groeit in deze tijd.”
God als ondernemer
In 2019 verscheen van de hand van Van der Kooi en Cornelius A. Rietveld (Erasmus Universiteit) een artikel in Journal of Reformed Theology met als inzet de vraag hoe in het bedrijfsleven tegen God wordt aangekeken. God die volhardend werkt aan zijn onderneming en doorgaat ondanks tegenslagen. Hij laat het werk dat hij begon, niet los. Hij blijft trouw aan zijn Schepping. God wordt beschreven als Iemand Die de mens wil betrekken bij Zijn werk en die steeds weer in ons wil investeren. Van der Kooi noemt in dat verband het begrip integrale bedrijfseconomie. “Het gaat om de vraag hoe de menselijke waardigheid van werkgever, personeel, aandeelhouders, klanten en andere direct belanghebbenden wordt ingebed in de bedrijfsvoering. Mensen moeten het idee hebben dat ze er toe doen. Het Griekse begrip agapè staat voor de Bijbelse opvatting over liefde die niet van zichzelf uitgaat. Dit is geen romantische liefde zoals we die uit films kennen, maar een liefde die mensen tot bloei brengt. Als medewerkers trots zijn op hun bedrijf en er graag werken, is dat alleen maar in het voordeel van de werkgever.”
Er is meer
Een mooie boodschap, maar zitten ondernemers en CEO’s hier op te wachten? Van der Kooi: “Ondanks het feit dat economie en geloof meestal worden gescheiden, is er bij ondernemers een toenemende belangstelling voor verantwoord ondernemerschap en andere vormen van leiderschap. De moderne economie is losgekoppeld van geloof, maar er is wel een tendens om te erkennen dat er meer is dan alleen werken en geld verdienen.”
In de Bijbel, zeker in het Oude Testament, zijn geloof, samenleving en economie nauw verbonden. We kunnen uit de Bijbel veel principes halen die we nog steeds goed kunnen toepassen, zoals de zelfopofferende liefde. Denk ook aan het achtste gebod Gij zult niet stelen. Dit kun je doortrekken naar onze tijd en zien als een gebod om rechtvaardig en eerlijk te handelen, ook in het zakendoen. Gods economie is anders dan de onze.”
Enkele fundamentele begrippen in de Bijbel hebben zowel een theologische als een economische betekenis. Van der Kooi: “Denk aan het christelijke begrip schuld. Een schuldenaar is een persoon die een verplichting heeft ten opzichte van een ander. Maar schuld, of debet, kan ook duiden op een financiële verplichting. Een schuldenaar is in ondernemerstermen een debiteur. Ook het woord zonde heeft een geestelijke én een praktische betekenis. We gebruiken zonde als de mens tegen Gods geboden ingaat, maar ook als er sprake is van verspilling van geld of goederen.”
Tegenstem
In de loop der jaren leerde Van der Kooi hoe belangrijk kritische werknemers zijn. “Af en toe vraag ik werkgevers hoe ze hun tegenstem hebben georganiseerd. Zonder een gezond tegengeluid verlaten mensen een onderneming en gaat het bedrijf achteruit. Voor een goed functionerend bedrijfsleven zijn goede verhoudingen tussen werkgevers en werknemers en een kritische vakbeweging noodzakelijk. Dat is iets wat ikzelf al van huis uit al meekreeg.”
Zondag en maandag
In websites en andere promotiemiddelen zetten bedrijven zich nogal positief neer. Een bedrijf is altijd open, eerlijk, duurzaam, de klant is altijd koning. Hoe is de praktijk? Christenen wordt nogal eens verweten dat ze op maandag anders doen dan wat ze op zondag zeggen. Van der Kooi: “De doelstellingen van een bedrijf kunnen behoorlijk verschillen met wat het uiteindelijk realiseert. Bedrijven staan met de laarzen in de modder en de mens is nu eenmaal beperkt. Het grote verschil dat er soms is tussen de visie en de praktijk van een bedrijf kan ook door omstandigheden veroorzaakt worden. Door corona komen veel bedrijven in de problemen en sommige moeten zichzelf opnieuw uitvinden. Neem ook de visserij, die dit al verschillende keren op innovatieve wijze heeft gedaan, gedwongen door de omstandigheden en ook nu weer in verband met de Brexit. De toestand in een aantal sectoren is op dit moment zorgelijk. Daarom is het goed dat de overheid verantwoordelijkheid neemt en als investeerder optreedt door bedrijven te steunen. De liberale markteconomie heeft duidelijk grenzen.”
Leo Polhuijs
leopolhuys@maandbladreveil.nl
