Martin Luther King

Eerste Paasdag valt dit jaar op de sterfdag van Martin Luther King. Het is dan 53 jaar geleden dat deze Amerikaanse baptistendominee werd vermoord vanwege zijn strijd voor Afro-Amerikaanse burgerrechten.

Ruim vijftig jaar na de brute moord op Martin Luther King jr. (MLK) is de rassenkwestie ( vreselijk woord) nog steeds niet opgelost. Onvoorstelbaar dat we zo beperkt zijn. Dat iemands kleur zoveel invloed heeft op hoe we hem of haar inschatten. 

Overwinnende liefde
In zijn preken verwees King vaak naar een van Jezus’ kruiswoorden: ‘Vader vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen’. Hij stelde dan de spannende vraag: ‘Of willen ze het niet weten wat ze doen als ze onderscheid aanbrengen op grond van kleur. Hoe kun je de overwinning van Paasmorgen vieren, de overwinning van de liefde die sterker is dan de dood  en tegelijkertijd mensen wegzetten alleen maar op grond van hun uiterlijk? Heb je dan wel de boodschap van Pasen begrepen? In zijn prekenbundel Strength to love gaat hij diep in op de betekenis van de overwinnende liefde. Zijn appèl is om met de kracht van die liefde te leven en niet te trappen in de zonde van het wegkijken. Daarmee opende hij een compleet nieuwe manier van theologie bedrijven. In navolging van bijvoorbeeld Bonnhoeffer liet hij de radicaliteit van de Paasboodschap zien, de kracht van de overwinnende liefde.

Kan en mag je als witte man wel over Martin Luther King schrijven? Alleen die vraag al geeft aan hoe spannend het debat over racisme nog steeds is. Men kijkt naar wie er iets over zegt, alsof dat een vorm van legitimiteit geeft (of juist niet). En laat ik meteen maar kleur bekennen: ook ik ben me bewust van de achtergrond van een schrijver. Als Thierry Baudet iets schrijft, heb ik ook zo mijn gedachten, nog voor ik ook maar één letter gelezen heb. En nu pas begrijpen we ook hoe ingewikkeld het voor president Barack Obama moet zijn geweest om de rassenkwestie bespreekbaar te maken. Alleen al het feit dat hij het zei, maakte hem verdacht, alsof hij zwarten wilde bevoordelen. Fox News aarzelde nooit om deze ‘rassenkaart’ te spelen. Het debat raakte daardoor zwaar vergiftigd. 

Oom Tom
Als kind las ik ‘De negerhut van oom Tom’. Ik weet nog hoe ik moest huilen bij bepaalde passages. Maar ik las in de blijde wetenschap dat slavernij was afgeschaft. In mijn denken was daarmee het probleem opgelost. Dat werkt niet alleen in mijn brein zo, wat duidelijk wordt bij het lezen van de biografie van Martin Luther King.

Eigen schuld?
Toen MLK in de jaren 50 studeerde en promoveerde bespeurde hij bij witte mensen vaak onbegrip: ‘Wat zeuren jullie zwarten nu, de slavernij is afgelopen’. Een journalist suggereerde tijdens een interview eens: ‘Hoe komt het toch dat Joodse mensen die in de getto’s woonden daar uit zijn gekomen en dat ook de Ieren met hun bedenkelijke reputatie van drank er uit zijn gekomen, maar dat het de zwarten niet lukt? Zit er iets in de zwarte bevolking dat ze niet vooruit willen komen?’ Die gedachtegang – ’t is hun eigen schuld – wordt tot op de huidige dag verkondigd in Amerika, onder andere door Jared Kushner, schoonzoon van Trump. ‘Hun kleur zet mensen nog steeds op achterstand’, was het antwoord van King. In de jaren 50 waren banen bij de overheid nog steeds voorbehouden aan witte mensen. En zwarten met een baan kregen zo weinig betaald, dat ze alleen in slecht onderhouden huizen konden wonen, vaak zonder verwarming.

Niet welkom
De biografie maakt duidelijk wat de afgelopen 300 jaren gedaan hebben met de zwarte bevolking. MLK illustreert dat aan de hand van de opvoeding van zijn eigen kinderen. Van jongs af leerde hij hen op de stoep aan de kant te gaan voor witte mensen. En dat ze niet welkom waren in witte kerken. In een winkel mochten ze niet verdacht kunnen worden van voordringen. Ze hadden alleen toegang in een bus zonder verbodsbord. Bij een ontmoeting met politieagenten dienden ze zich onderdanig te gedragen en niet te protesteren. Conflicten moest je vermijden. Door dit soort diep ingebakken ideeën bleven zwarte mensen vaak hangen in de eigen gemeenschap van zwarte scholen en zwarte universiteiten. 

Zo gaat het nog altijd, vertelde een zwarte Nederlandse rapper in een interview met Jan van den Bosch. Hij was in het moderne Nederland opgevoed, maar zijn ouders leerden hem wel om altijd supervriendelijk over te komen. Altijd vriendelijk lachen, altijd goedemorgen zeggen, nooit de indruk wekken dat hij een soort van crimineel zou kunnen zijn. Het gaat in je systeem zitten. En het zegt vooral ook hoe onze samenleving mensen nog altijd op kleur beoordeelt

Busboycot
De getalenteerde Martin Luther King had de makkelijke weg kunnen kiezen voor de redelijk beperkte, maar toch ook wel prettige zwarte middenklasse in de jaren 50. Zelf kwam hij ook uit die klasse. Zijn vader was een vooraanstaande, goed verdienende predikant in een grote zwarte gemeenschap. Wie krijgt bij zijn promotie nou een Chevrolet van zijn ouders? MLK wel.
Maar King gaat een andere weg en kiest er bewust voor om predikant te worden in Georgia, de spanningen zijn er voelbaar. Meteen al doet zich daar een historische gebeurtenis voor: de zwarte Rosa weigert in de bus voor een witte op te staan. Als de witte zitplaatsen bezet waren, werden de volgende vier zwarte plaatsen namelijk  automatisch ‘wit’. Rosa werd gearresteerd, wat het begin werd van wat de geschiedenis in zou gaan als de ‘busboycot’. Zwarten gingen lopen of carpoolen, waardoor de busmaatschappijen veel geld verloren. Er kwamen onderhandelingen en rechtszaken, maar de witte bevolking bleef zich verzetten. 

Geweldloos protest
King werd de spreekbuis van een door het Evangelie gemotiveerde beweging die geweldloos protesteerde. De overheid werkte hen zoveel mogelijk tegen. Ze zetten zwarte criminele jongeren in om te infiltreren in de beweging. Die hielden de FBI op de hoogte of begonnen te rellen. Het leger werd in opperste staat van paraatheid gebracht. MLK werd regelmatig opgepakt en vastgezet, vaak meerdere keren per jaar. Maar zijn beweging leerde snel bij door de pers in te zetten. TV-reportages over het vreselijke geweld tegen kinderen werden wereldnieuws. Het werd een lange onrechtvaardige strijd. Er waren vele incidenten rondom het verkrijgen van stemrecht voor de zwarte bevolking. De ongelijkheid tussen zwart en wit wekte veel woede en lokte gewelddadige reacties uit, die door de overheid werden gebruikt om de hele beweging van gewelddadigheid te beschuldigen. Streng optreden was in ogen van de overheid dan ook volstrekt gerechtvaardigd. 

Koude oorlog
Tijdens de koude oorlog van de jaren 50 en 60 werd de pers door beide kanten gebruikt. Zo bespeelden Rusland de Afrikaanse pers om de machthebbers te beïnvloeden. In Afrika brachten de Amerikaanse zendelingen wel zo fijn het evangelie aan de ‘zwartjes’, maar in Amerika waren ze echt niet zo vriendelijk voor zwarte mensen. De VS verloor dan ook in rap tempo aanzien onder Afrikaanse leiders. 

De koude oorlog speelde ook in de VS zelf. Wie niet tegen de communisten was, werd zelf uitgemaakt voor communist. Daar kreeg MLK ook mee te maken. Meermaals stelde hij in artikelen en preken aan de orde hoe het toch kon, dat miljarden dollars werden uitgegeven om Vietnamezen te bevrijden van de communisten. “Kunnen die dollars niet beter worden uitgegeven aan de bevrijding van niet alleen zwarte armen, maar van alle armen  in ‘het land van de ongekende mogelijkheden’?” In Chicago leefden de mensen namelijk in onverwarmde huizen. King kreeg het verwijt communist te zijn. 

Toch begon er wat te bewegen. Wetgeving veranderde. King won de nobelprijs voor de vrede. En veel regeringsleiders – ook in Nederland – nodigden hem uit. Maar hij besefte dat racisme nog lang niet uit de hoofden van mensen zou verdwijnen. Dat gaat door. Tot vandaag. En ook nog tot ver na morgen.

Houvast
Het leiden van zijn geweldloze beweging kostte Martin Luther King veel. Zijn familie werd bedreigd. Een held voelde hij zich allerminst. In momenten van zwakte vond hij soms vertroosting in drank. Vaak balanceerde hij op de rand van burnout. Toch kende hij een diep vertrouwen in de belofte van het evangelie. Hij wist zich gekend in de liefde van Jezus. Liefde is sterker dan angst. 

In de opnames van zijn laatste preek zie je de spanning in zijn ogen. Maar in zijn woorden gloeit hoop. Bang voor de dood is hij niet, al wil hij graag leven. Zorgen maakt hij zich niet, want, zegt hij: ‘Ik wil gewoon Gods wil doen…’. En: ‘Ik heb het beloofde land gezien.’ 

Naar dat beloofde land zullen ze gaan als volk. ‘We have some difficulties ahead, but they don’t bother with me now. Cause I’ve been to the mountaintop and I have seen the promised land, but I don’t mind. Like anybody, I would like to live a long life, but I am not concerned about that now. I have seen the promised land and maybe I’m not going to get there with you. But I want you to know tonight, that we as a people, will get to the promised land, but I am not afraid, I don’t fear any man, my eyes have seen the coming of the Lord.” 

Die woorden klonken op de dag voor zijn dood. ’Mijn ogen hebben de komst van de Heer gezien.’

Arjen van der Spek

arjenvanderspek@maandbladreveil.nl

Bron: Bearing the Cross, Martin Luther King Jr. and the Southern Christian Leadership Conference door David J. Garrow. 

Categorieën: Geen categorie.