God verdwijnt met rasse schreden uit Nederland. Daarover gaat het in Marginaal en missionair, een boek dat bij verschijnen veel stof deed opwaaien. Matthijs Schuurman sprak met de auteur, Wim Dekker.
Dekker begint in zijn boek bij het begin: de komst van de zendelingen naar Nederland. “God leidde de zendingsgeschiedenis. De zendelingen brachten de God van Israël naar ons land. In de persoon van Willibrord* kwam Hij zelf ons land bezoeken. Mensen kwamen tot geloof. Monniken bouwden kerkjes op terpen, kerktorens gingen het landschap bepalen. En ziekenhuizen werden gebouwd, omdat God barmhartigheid vraagt. Allemaal tekenen dat de tot die tijd heersende Wodan, oppergod in de Germaanse mythologie, verdween en dat de God van Israël verscheen.”
Tegenovergestelde
Nu is de situatie tegenovergesteld, volgens Dekker. Kerken worden afgebroken. Een teken dat God verdwijnt. “Deze verdwijning begon overigens al eerder,” vertelt hij. “Sinds de Verlichting kwam de mens in plaats van God in het middelpunt te staan. Het laatste wat de God van de Bijbel wil, is een plaats innemen aan de randen van het bestaan, in het privédomein van de religieuze behoeften van enkelingen. Hij is naar Zijn wezen Koning van de aarde, Heer der wereld. Die plaats is Hem al lang niet meer gegund. ‘God is dood en wij hebben Hem gedood’, zei Nietzsche. De honderden kerken die nu afgebroken worden, zijn symptomen van een beweging die al heel lang in de diepere lagen van de cultuur aan de gang was. Deze verdwijning is het oordeel dat wij zelf over ons heen hebben gehaald.”
God kiest
Dekker vecht de stelling aan dat het secularisme te duiden is als een proces dat zich alleen binnenwerelds afspeelt, zonder betrokkenheid van God zelf. “Als ik zou zeggen dat het niet meer dan een menselijk en historisch proces is dat de kerken worden afgebroken, dan laat dat zien dat ik zelf ook geseculariseerd ben. Zo mag ik als bijbels gelovige niet denken. Daarom hamer ik zo op die andere kant. God handelt zelf in Zijn verschijning en verdwijning, is soeverein in genade en oordeel. Hij kiest bijvoorbeeld Israël, een klein volkje van niets. Dan pas komt Jezus en daarna Zijn verschijning in Europa. Het duurt ook weer heel lang voor Hij in delen van Afrika en Azië verschijnt. Dat is de weg die God gaat. Wij hebben niets anders te doen dan deze weg te volgen. Ook al is dat voor ons ergerniswekkend.”
Verschijning in Christus
Is het wel terecht om de aanwezigheid van God te koppelen aan de gestalte van de kerk? Is Hij niet overal aanwezig? Ook voordat zendelingen komen? Neem Paulus op de Areopagus (Handelingen 17:26). Hij zegt daar: ‘Jullie zijn allemaal op zoek naar God, maar Hij was allang aanwezig voor ik een voetstap zette in Griekenland.’
Dekker: “Paulus gaat hierbij uit van de relatie die er is tussen Schepper en schepsel. De mens heeft een natuurlijke aanleg om te geloven en God te zoeken. Maar het is fout om dit gegeven te gebruiken om de verdwijning van het christelijk geloof uit onze samenleving te bagatelliseren, omdat God altijd op de een of andere manier wel aanwezig blijft. Het gaat om de openbaring van God in Christus met de kerk als het lichaam van Christus. Dat is niet zomaar iets. Wanneer de kerk verdwijnt, dan sterft de belangrijkste verwijzing naar God. En daarnaast is de kerk ook een geweldig middel om het geloof door te geven van generatie op generatie. Postmoderne religiositeit beschouw ik als een antwoord op de alomtegenwoordigheid van God. Maar het is ook een vorm van ongeloof, omdat we de kerk afdanken.”
Wanneer de kerk verdwijnt, dan sterft de belangrijkste verwijzing naar God.
En daarnaast is de kerk ook een geweldig middel om het geloof door te geven
Nieuwe religiositeit
En daar ligt voor Dekker het geding met de dopersen** en de neocalvinisten***. Zij relativeren de door God in dit land geplante kerk te veel. “Er wordt vaak veel te gemakkelijk gezegd: God begint wel opnieuw. Ik kan mij hier erg boos over maken. Er kunnen nieuwe vormen van kerk-zijn opkomen. Dat geloof ik ook. Maar vanzelfsprekend is het in geen geval.” Men kan zich ook richten op een nieuwe religiositeit, daar als het ware hoop uit putten. We zijn toch nog niet helemaal van God los? “Nee, dat waren ze voordat Paulus in Europa kwam ook niet. Maar we zijn dan op z’n best gewoon weer terug bij af.”
Westers maakbaarheidsdenken
Gods weg is anders dan onze wegen. Dekker: “God past niet zomaar in ons verhaal. Er is gebed voor nodig om de wegen van God te leren kennen. Wij willen er graag een programma bij, willen weten of iets over 20 jaar tot bloei is gekomen. Dat is een vorm van westers maakbaarheidsdenken. Paulus ging zonder programma op pad en liep soms vast. Hij werd uit de synagoge gegooid. Maar daardoor ontstond er wél een opening voor de heidenen en zij kwamen tot geloof in Jezus Christus. Ik zal nieuwe vormen niet afwijzen. Als er echter geen bereidheid is om met Christus te lijden aan de afbraak van zijn kerk vandaag, ben ik bang dat het na een explosie van activiteit helemaal is afgelopen. Dan heeft het geëxperimenteer ons niets gebracht en dan gaat tenslotte ook ons eigen geloof eraan.”
Lijden
Concreet: hoe erg vinden we het dat het lichaam van Christus bloedt, doordat honderdduizenden gedoopte protestanten en rooms-katholieken terugvallen in secularisatie of algemene religiositeit? Is dit niet zo erg, omdat er hier of daar een nieuwe geloofsgemeenschap is gesticht? Dekker: “Men wil alles behalve lijden. Tot het lichaam van Christus behoren, houdt ook in dat wij met Hem lijden. Dat wij de doodsnood voelen, de geboorteweeën als doorgang naar een verheerlijking. Ik zou graag zien dat er meer aandacht komt voor het lijden om Christus’ wil, voor beproeving, volharding en trouw. Waarom kom ik deze thema’s niet tegen in de doordenking van het kerk-zijn vandaag? Waarom beleven wij het lijden niet als versterking van ons met-Christus-zijn? Waarom altijd direct tot actie overgaan, tot nieuwe vormen? Het Nieuwe Testament laat zien dat het lijden vruchtbaar is. Lijden is een woord vol belofte. Ook al is de kerk kwetsbaar, aangevochten en bijna tot niets geworden, de lamp van God brandt nog.”
Matthijs Schuurman
matthijsschuurman@maandbladreveil.nl
De auteur is predikant in de Hervormde Gemeente te Oldebroek
* Rooms-katholieke aartsbisschop en missionaris van Angelsaksische afkomst (Northumbria, Engeland omstreeks 658 – Echternach, Luxemburg 739) die bekend stond als ‘Apostel der Friezen’.
** Neocalvinisten zijn in 1886, ten tijde van de Doleantie, uit de Nederlands Hervormde Kerk gestapt. Vandaag de dag: gereformeerden, vrijgemaakten en nederlands-gereformeerden. Neocalvinisten vinden het belangrijk om in deze maatschappij het christelijk geluid uit te dragen en zijn van mening dat elke gelovige een roeping heeft om actief te zijn in kerk en samenleving.
*** Dopersen verwerpen de kinderdoop en streven naar levensheiliging door zich af te zonderen van de zondige maatschappij. Zij hebben een alternatieve levensvorm, die door de ethiek van Jezus wordt bepaald.
Wim Dekker is PKN-predikant en hoofd vorming en educatie bij de IZB
Marginaal en missionair verscheen in 2011. In het boek wordt de situatie van de kerk in Nederland geanalyseerd. Volgens Dekker is ons evangelisatiewerk te optimistisch, ons missionair-zijn te lauw en de ontkerkelijking het oordeel van God. Inmiddels is er een vijfde druk verschenen.
